بررسی تأثیر پذیری تصمیمات اعتباری بانکها در اعطای تسهیلات از گزارش های حسابرسان مستقل و ارتباط آن با مطالبات معوق بانکها (مطالعه موردی بانک صادرات ایران)
نویسنده : رضا احدیان
هدف نهایی حسابداری مالی، تهیه و ارائه اطلاعات مفید به استفاده کنندگان برای تصمیم گیری های اقتصادی است، "صورت‌های مالی" مرکز ثقل اطلاعات مالی است. این صورت ها اطلاعاتی درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی، برای تصمیم گیری های مفید اقتصادی و ارزیابی عملکرد مدیران فراهم می‌کنند. صورت‌های مالی برای اینکه بتوانند در تصمیم گیری ها مفید واقع شوند، باید ازدقت و کیفیت لازم برخوردار باشد. فرایند حسابرسی، کیفیت اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی را ارزیابی و آن را بهبود می‌بخشد و به آن اعتبار می دهد. لذا حرفه حسابرسی به عنوان دانشی اعتباربخش و حسابرسان به عنوان خبرگان مستقلی كه این اعتباربخشی را فراهم می سازند، درحوزة مالی نقش مهمی دارد. بسیاری از صاحب نظران، نقش حسابرسان را در ایجاد ارزش افزوده اطلاعات و اعتباربخشی تأییدکرده اند. در حال حاضر حسابرسان نقش اعتباربخشی را با ارائه دو محصول اصلی، یکی ارائه گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی و دیگری ارائه گزارش در مورد کنترل داخلی واحدهای اقتصادی ایفا می كنند. گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی یکی از شکل های بسیار متعارف ارائه خدمات حسابرسان برای تصمیم گیری اقتصادی استفاده کنندگان برون و درون سازمانی در فرایند اعتباربخشی است. بر اساس استانداردهای حسابرسی، هدف از ارائه گزارش حسابرسی و اظهارنظر حسابرسان در مورد صورت های مالی، بیان نظر صریح و کتبی آنان دربارة این موضوع است، که آیا صورت های مالی واحد اقتصادی مورد رسیدگی، از تمام جوانب با اهمیت، طبق استاندارهای حسابداری و به نحو مطلوب ، انجام می گیرد.
حسابرسان علاوه بر گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی، گزارش دیگری را در مورد کنترل‌های داخلی ارائه می کنند که در آن نسبت به مؤثر بودن استقرار نظام کنترل‌های داخلی مناسب حاكم بر گزارشگری مالی واحد اقتصادی بر اساس ضوابط از پیش تعیین شده اظهار نظر می کند. هدف از این گزارش، ارزیابی و تعیین وضعیت کارایی و اثر بخشی سیستم کنترل داخلی و همچنین کمک به مدیریت در بهبود عملیات و کنترل‌ها است.
امروزه استفاده کنندگان از صورت‌های مالی، از جمله کارشناسان اعتباری بانکها، گزارش‌های حسابرسان نسبت به صورت‌های مالی و کنترل‌های داخلی را در ارزیابی وضعیت و اعتبار مشتریان و تصمیم گیری نسبت به اعطای تسهیلات به آنان توجه می‌کنند . ارزیابی ها و تصمیماتی که اگر درست انجام و اتخاذ نشوند، می توانند منجر به ایجاد مطالبات معوق در بانکها شوند. در سال‌های اخیر مطالبات معوق بانکها در سیستم بانکی کشورمان رشد فزاینده ای داشته است. این رشد مطالبات، هم برای بانکها و هم برای اقتصاد کشورمان تبعات منفی دارد. با افزایش مطالبات معوق، قسمتی از دارایی‌های بانک ها بلوکه شده و متعاقب آن با کاهش گردش مطالبات و افزایش دورة وصول مطالبات معوق، بانک ها امکان برنامه ریزی مؤثر و بهینه را در عمل از دست می‌دهند. از این رو، بررسی و آسیب شناسی مطالبات معوق بانک ها وبررسی علل ایجاد مطالبات معوق در بانکها از جنبه های مختلف و راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح آن ضروری و حیاتی است. بر پایه بررسی های انجام شده، یكی از علل ایجاد مطالبات معوق در بانك‌ها، بی توجهی به قدرت و توان بازپرداخت وام‌ها توسط تسهیلات گیرندگان است. افزایش مطالبات معوق و جستجوی راهکارهای مقابله با آن، امروزه به یکی از دغدغه های اصلی مدیران بانکی کشور تبدیل شده است، و البته اولین و مؤثرترین گام برای درمان این درد مسری و مزمن، آسیب شناسی و سپس یافتن راهکارهای درمانی مؤثر در اصلاح و بهبود شرایط بانکها است. آسیب شناسی علل و عوامل پیدایش مطالبات معوق، به همراه ارایه راهکارهای عملی، میتواند منجر به کاهش اثرات مخرب این گونه مطالبات بر بدنه بانکها شود. افزایش میزان مطالبات معوق در سیستم بانکی کشور در سال‌های اخیر یکی از مشکلات و معضلات بزرگ بر سر راه بانکها به شمار می‌رود، لذا آسیب شناسی جنبه های مختلف ایجاد مطالبات معوق در بانکها برای ادامه حیات یك بانك، اقدامی حیاتی و ضروری است.
یکی از معیارهای تشخیص قدرت و توان بازپرداخت وام‌ها توسط متقاضیان دریافت تسهیلات و وام بانکی می تواند صورت های مالی حسابرسی شده، گزارش های حسابرسان و همچنین نوع اظهار نظر مندرج در گزارش حسابرسی باشد. کارشناسان اعتباری بانکها با دقت در گزارش های حسابرسی به ویژه نوع اظهار نظر مندرج در گزارش های حسابرسی و استفاده از آنها در ارزیابی اعتباری واحدهای اقتصادی متقاضی استفاده از تسهیلات و وام‌های بانکی، می‌توانند از ایجاد مطالبات معوق بانکها جلوگیری کنند. بر پایه تحقیقات قبلی، یكی از علل ایجاد مطالبات معوق، بی‌‌توجهی به قدرت و توان بازپرداخت متقاضیان استفاده از تسهیلات بانك‌ها است كه از طریق بررسی و ارزیابی اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی حسابرسی شده، مشخص می‌شود. از این رو بی توجهی یا کم توجهی به گزارش های حسابرسان نسبت به صورت‌های مالی و سیستم کنترل‌های داخلی یک واحد اقتصادی و نوع اظهارنظر حسابرسی در تصمیمات اعتباری، میتواند بر ایجاد و افزایش مطالبات معوق در بانکها تأثیر بگذارد كه این جنبه تاكنون مورد تحقیق قرار نگرفته است. به علاوه اندازه و حسن شهرت حسابرسان نیز می تواند در این ارزیابی ها مؤثر باشد.
در این پژوهش تأثیرپذیری تصمیمات کارشناسان اعتباری بانکها از گزارش های حسابرسان (گزارش نسبت به صورت‌های مالی و کنترل‌های داخلی) در تصمیم گیری اعطای تسهیلات و همچنین ارتباط نوع اظهار نظر حسابرسی (مقبول و غیرمقبول) در این گزارش ها با ایجاد مطالبات معوق در بانکها بررسی شده است . از آنجایی كه فرایند اعطای تسهیلات و تصمیم گیری های اعتباری تقریباً در نظام بانكی ایران مشابه است، به عنوان "مطالعه موردی" بانك صادرات ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
در متون تخصصی تعاریف متعددی از حسابرسی ارائه شده است. انجمن حسابداران خبره آمریکا (AICPA) حسابرسی را چنین تعریف کرده است:
«حسابرسی فرایندی است منظم و با قاعده برای جمع آوری و ارزیابی بی طرفانه شواهد، دربارة ادعاهای مربوط به فعالیت ها و وقایع اقتصادی، به منظور تعیین درجه انطباق آنها با معیارهای از پیش تعیین شده و گزارش نتایج به افراد ذی‌نفع»
نوشتن گزارش حسابرسان آخرین مرحله تکمیل یک رسیدگی است. حسابرسان دو نوع گزارش در مورد واحد اقتصادی تهیه و ارائه می کنند
گزارش نسبت به صورت‌های مالی
گزارش نسبت به وضعیت سیستم کنترل های داخلی
نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد كه:
بین گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی و تصمیمات اعتباری همبستگی معنی دار و مثبتی وجود دارد. شایان ذكر است، وجود رابطه معنی‌دار بین گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی و تصمیمات اعتباری میتواند به معرفی و تأثیر متغیر " گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی "
به عنوان یك متغیر مؤثر برای كیفیت تصمیمات اعتباری در بانك‌ها بینجامد.
گزارش حسابرسان نسبت به کنترل‌های داخلی بر روی تصمیمات اعتباری بانکها تأثیری ندارد. در حال حاضر ارائه گزارش کنترل‌های داخلی در ایران اجباری نیست و بانکها نیز چنین گزارشی را از شرکت‌های درخواست کننده تسهیلات از بانکها درخواست نمی‌کنند. از طرفی استانداردهای حسابرسی ایران و سازمان بورس و اوراق بهادار تهیه چنین گزارشی را برای شركت‌ها الزامی نکرده است، اما با توجه به تمهیداتی که سازمان‌های مسئول از جمله سازمان بورس و اوراق بهادار اندیشیده اند، به نظر می رسد که در آینده بسیار نزدیک تهیه و ارائه گزارش حسابرس نسبت به کنترل‌های داخلی برای شركت‌ها توسط حسابرسان همانند گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی اجباری، و ارائه آن را همراه صورت‌های مالی ضروری تشخیص دهند. که در این صورت به نظر می رسد در صورت تهیه چنین گزارشی و الزامی بودن آن و ارائه به بانك‌ها برای اخذ تسهیلات، این گزارش بر روی تصمیمات اعتباری بانکها تأثیر بسزایی داشته باشد.
نوع اظهار نظر مندرج در گزارش های حسابرسان در تصمیمات اعتباری بانك‌ها مؤثر است.
متفاوت بودن نوع اظهار نظر حسابرسی در گزارش حسابرسی نسبت به صورت های مالی و گزارش حسابرسی نسبت به كنترل داخلی، تفاوت معناداری را در مورد تأثیر بر روی تصمیمات اعتباری ایجاد نمی کند. فقط زمانی‌که گزارش حسابرس نسبت به صورت‌های مالی با نظر مقبول و مطلوب باشد، این تأثیر در تصمیمات اعتباری پررنگ تر می شود، ولی با توجه به اینکه ارائه گزارش وضعیت کنترل‌های داخلی در ایران اجباری نیست، نوع اظهارنظر این گزارش هیچ گونه تأثیری بر روی تصمیمات اعتباری کارشناسان بانکها نمی گذارد.
حسن شهرت و رتبه مؤسسه حسابرسی هیچگونه تأثیری بر روی تصمیمات اعتباری بانکها نمی گذارد. در این خصوص چنانچه مؤسسات حسابرسی بر حسب شهرت و صلاحیت، مورد بررسی قرار گیرند و نیز مشخصات مؤسسه حسابرسی را از نظر تعداد نیروی انسانی، تعداد كار، درآمد سالیانه مؤسسه و ..... در پایگاه‌های اطلاعاتی در اختیار عموم قرار دهند به نظر می-رسد كه در چنین حالتی نتایج به‌دست آمده از این فرضیه متفاوت باشد.
نوع اظهارنظر گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی (مقبول و غیرمقبول) بر ایجاد مطالبات معوق بانکها تأثیر می-گذارد.
پیشنهادهای حاصل از تحقیق
پیشنهادهایی به بانکها برای كاهش مطالبات معوق:
ایجاد و تجهیز بانك اطلاعاتی برای مشتریان بانك‌ها از سوی یك مؤسسه مستقل از بانك‌ها كه حاوی اطلاعات اعتباری مشتریان در كل شبكه بانكی باشد.
رتبه بندی اعتباری مشتریان
هماهنگی و همكاری سایر دستگاه‌های مرتبط با بانك‌ها (مثل بیمه ها، وزارت بازرگانی، صنایع و معادن، گمرك و .....) برای كاهش و كنترل مؤثر مطالبات معوق و وصول مطالبات بانك‌ها از طریق این دستگاه‌ها
كنترل ریسك اعتباری مشتریان بانك‌ها
بررسی دقیق واحد اقتصادی از لحاظ فنی، اقتصادی و مالی و تطبیق آن با شرایط حاكم بر بازار و سپس تصمیم گیری منطقی اعتباری در مورد مشتری
آموزش نیروی انسانی برای هر یك از شعب برای پیگیری و وصول مطالبات از طریق شعب بانك
به سازمان‌های حسابرسی و بورس و اوراق بهادار و دیگر سازمان‌های ذی‌ربط توصیه می شود که:
تهیه و ارائه گزارش وضعیت کنترل داخلی توسط مدیریت و اظهارنظر حسابرسان نسبت به آن همراه گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی همانند استانداردهای بین‌المللی 2 و 5 حسابرسی آمریكا در استانداردهای ایران (به علت مفید بودن این گزارش برای استفاده‌کنندگان) الزامی شود.
اخذ گزارش حسابرسی به عنوان یكی از مدارك مهم هنگام اعطای تسهیلات و توجه به نوع اظهارنظر گزارش حسابرسی در بانك‌ها الزامی شود.
هرچند گزارش كنترل‌های داخلی روی تصمیمات اعتباری بانك‌ها در ایران تأثیری ندارد (به‌دلیل الزامی نشدن ارائه گزارش كنترل‌های داخلی)، ولی باتوجه به اهمیت و ضرورت ارائه گزارش كنترل داخلی اخذ گزارش حسابرسی نسبت به وضعیت كنترل‌های داخلی به عنوان یكی از مدارك اعطای تسهیلات (در صورت وجود) در بانك‌های ایران نیز الزامی شود.
